Erzurum’un Köylerinde Çocuk Sağlığı Gelenekleri ve Aşılama Tarihçesi

Erzurum’un köylerinde çocuk sağlığını korumak için yüzyıllardır süren geleneksel uygulamalar ile modern aşı ve koruyucu hekimlik çalışmaları, bölge halkının yaşamını derinden etkilemiş ve çocuk ölüm oranlarında önemli düşüşler sağlamıştır.

Geleneksel Çocuk Sağlığı Uygulamaları: Atalardan Gelen Şifa

Erzurum köylerinde çocuk sağlığı, annelerin ve ebelerin nesiller boyu aktardığı geleneksel bilgilerle şekillenmiştir. Bu uygulamalar, modern tıbbın ulaşamadığı dönemlerde hayat kurtarıcı bir rol üstlenmiştir. “Her hastalığın bir otu, her derdin bir çaresi vardır” anlayışıyla hareket eden köy halkı, doğayı eczane olarak görmüştür.

Bitkisel Şifalar ve Doğal Tedaviler

Bölgede yaygın olarak kullanılan geleneksel tedavi yöntemleri arasında:

• Kekik suyu: Soğuk algınlığı ve öksürük tedavisinde
• Papatya çayı: Karın ağrısı ve sancılarda
• Kuşburnu marmelatı: C vitamini takviyesi olarak
• Adaçayı: Boğaz enfeksiyonlarında gargara
• Isırgan otu: Demir eksikliği ve kansızlıkta

Bu bitkisel tedaviler, mevsimsel hastalıklarla mücadelede önemli bir koruyucu hekimlik görevi görmüştür.

Masaj ve Fiziksel Uygulamalar

Çocuk sağlığında masaj ve bedensel uygulamalar önemli yer tutar. Gaz sancıları için karına zeytinyağı ile masaj, soğuk algınlığında sırtın kuru hardal ile ovulması, raşitizm riskine karşı güneş banyoları gibi uygulamalar nesilden nesile aktarılmıştır. “Köyümüzde her bebeğin ilk altı ayı bu masajlarla geçerdi” diyen 78 yaşındaki Hacı Nine, geleneksel uygulamaların önemini vurgulamaktadır.

Aşılama ve Koruyucu Hekimlik Tarihçesi: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e

Osmanlı Dönemi ve İlk Aşı Çalışmaları

Erzurum’da koruyucu hekimlik uygulamalarının tarihi Osmanlı dönemine kadar uzanmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında çiçek hastalığına karşı uygulanan variolasyon yöntemi, bölgedeki ilk aşı çalışmaları olarak kayıtlara geçmiştir. 1885 yılında Erzurum’da kurulan ilk karantina istasyonu, bulaşıcı hastalıklarla mücadelede önemli bir adım olmuştur.

Cumhuriyet Dönemi ve Köy Hekimliği

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Erzurum köylerinde sağlık hizmetleri yeni bir boyut kazanmıştır. 1930’lu yıllarda başlatılan sıtma eradikasyon programı, 1950’lerdeki BCG (verem) aşısı kampanyaları ve 1960’larda yaygınlaştırılan çocuk felci aşılamaları, bölgede koruyucu hekimliğin temel taşlarını oluşturmuştur.

Sağlık Ocakları ve Köy Ebeleri

1961 yılında çıkarılan 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Kanunu, Erzurum köylerinde sağlık hizmetlerinin yaygınlaşmasında dönüm noktası olmuştur. Köy ebeleri, hem geleneksel bilgileri hem de modern tıp eğitimini birleştirerek annelere ve çocuklara ulaşmada köprü görevi görmüştür. “Ebe Hanım sadece doğum yaptırmazdı, çocukların aşılarını da o yapardı, hastalıklardan korunmayı da o öğretirdi” ifadesi, köy halkının ebelerine duyduğu güveni göstermektedir.

Modern Sağlık Politikaları ve Köylerdeki Dönüşüm

Sağlık Bakanlığı ve WHO İşbirliği

2000’li yıllarla birlikte Erzurum köylerinde aşılama oranlarında önemli artışlar kaydedilmiştir. Sağlık Bakanlığı’nın “Genişletilmiş Bağışıklama Programı” ve Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) teknik desteğiyle, köy köy dolaşan aşı ekipleri, ulaşılması zor bölgelerdeki çocuklara aşı hizmeti götürmüştür. 2022 verilerine göre Erzurum’da bebeklik dönemi aşılama oranı %96,5’e ulaşmıştır.

Mobil Sağlık Hizmetleri ve Teknoloji Entegrasyonu

Son yıllarda hayata geçirilen mobil sağlık birimleri ve aile hekimliği sistemi, köylerdeki sağlık hizmetlerinin kalitesini artırmıştır. Aşı takip sistemleri, elektronik kayıtlar ve düzenli saha ziyaretleri sayesinde, her çocuğun aşı kartı dijital ortamda takip edilebilmektedir.

Sosyal ve Kültürel Etkiler: Yaşamın Dönüşümü

Çocuk Ölümlerinde Tarihi Düşüş

Koruyucu hekimlik ve aşılama çalışmalarının en somut sonucu, bebek ve çocuk ölüm oranlarındaki dramatik düşüş olmuştur. 1950’lerde binde 250 olan bebek ölüm hızı, 2020’li yıllarda binde 8,5’e kadar gerilemiştir. Bu düşüş, özellikle kızamık, boğmaca ve tetanoz gibi aşı ile önlenebilir hastalıklarda belirgin olmuştur.

Toplumsal Farkındalık ve Eğitim

Aşı karşıtlığı ve tereddüdüyle mücadele için köylerde düzenlenen eğitim toplantıları, anne-baba okulları ve cami hutbeleri gibi geleneksel iletişim kanalları kullanılmıştır. İmamlar, muhtarlar ve öğretmenler, aşının önemi konusunda toplumu bilinçlendirmede aktif rol almıştır.

Geleneksel ve Modernin Buluşma Noktası

Günümüzde Erzurum köylerinde geleneksel uygulamalar ile modern tıbbın sentezi dikkat çekmektedir. Anneler, çocuklarını düzenli aşılatırken, hafif hastalıklarda bitkisel tedavileri de kullanmaya devam etmektedir. “Ateşi çıkınca önce ıhlamur veririm, yükselirse hekime götürürüm” ifadesi, bu sentezin günlük yaşamdaki yansımasıdır.

Gelecek Perspektifi ve Öneriler

Erzurum köylerinde çocuk sağlığının korunması, geleneksel bilginin modern tıp ile harmanlandığı bir süreç olmuştur. Ancak hala yapılması gerekenler bulunmaktadır:

• Geleneksel bilginin kayıt altına alınması: Ebelerin ve yaşlıların bilgisi sistematik olarak derlenmeli
• Köy kliniklerinin güçlendirilmesi: Mobil sağlık hizmetleri yaygınlaştırılmalı
• Toplumsal katılımın artırılması: Yerel liderler sağlık programlarına dahil edilmeli
• Kültürel duyarlılık: Sağlık mesajları yerel kültüre uygun şekilde tasarlanmalı

Geçmişten günümüze çocuk sağlığının korunması, Erzurum’un köylerinde yaşamın sürekliliğini garanti ediyor. Geleneksel bilginin ışığında modern tıbbın gücünü birleştiren bu yaklaşım, yalnızca Erzurum için değil, benzer coğrafyalar için de umut verici bir model sunmaktadır.